این مطلب پیش از این در وب سایت فرهنگستان هنر منتشر شده است.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
در یکی از بعدازظهرهای تابستان ۸۶ با فرزاد ادیبی، طراح گرافیک و مدرس دانشگاه، و محمد نوروزی، عکاس، با استاد محمود جوادی پور در آتلیه اش قرار گفت وگو گذاشتیم برای چاپ در «خبرنامه فرهنگستان هنر». همه وسایل نگارخانه اش از فنجان چای گرفته تا سه پایه های نقاشی، دریچه ای بودند به دنیای نه چندان دور اما پر از خاطره ها و تجربه های دیروز یک هنرمند مدرن ایرانی. آثار و اسباب نگارخانه استاد ديدني بود و گفته هايش شنيدني .
با سپاس از استاد جوادی پور و فرزاد ادیبی، حاصل گفت وگوی این دو طراح گرافیک از دو نسل متفاوت پیش روی شماست.
سپيده حاتمي

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

استاد، ممنونم كه ما را پذيرفتيد. اجازه بدهيد كه از روزهاي دور شروع كنيم. از روزگاري بگوييد كه كارهاي مختلفي را تجربه كرديد؛ حتي كارهاي تزييني...
من هم از شما ممنونم . من تقريباً كارهاي زياد و مختلفي انجام داده ام، اما در مورد كارهاي تزييني ، عرض كنم كه هزينه تحصيل من به دليل رشته اي كه انتخاب كرده بودم كمي بيشتر از ديگران بود و به خانواده فشار زيادي تحميل مي شد. من دوست نداشتم همه آن به عهده پدر و مادرم باشد و سعي مي كردم كارهايي بكنم تا كمي از خرج خودم را دربياورم.
اجازه بدهيد خاطره اي را برايتان تعريف كنم: در روزهاي اول كه به هنرستان صنعتي ايران و آلمان رفتم، با پسري كه كنار من مي نشست دوست شدم. نامش امين بود و خانواده اش از مهاجراني بودند كه از قفقاز به ايران آمده بودند. دوستي ما زود صميمي شد تا آن‌جا كه به خاطر همراهي با امين، هنگامي كه به دليل اختلاف با مسئولان هنرستان تصميم گرفت تحصيلات خود را در هنرستان شيراز ادامه دهد، بدون اينكه واقعيت را به خانواده ام بگويم، رضايت آنها را كسب كردم و براي تحصيل، با او به شيراز رفتم. خانواده هايمان ماهانه مبلغي را برايمان مي فرستادند و ما به تحصيل ادامه مي داديم تا اينكه بعد از چند ماه پدر و مادرم اصل جريان را از طريق يكي از معلمان هنرستان متوجه شدند و طي نامه اي به من اخطار كردند كه هر چه زودتر به تهران برگردم، در غير اين صورت مقرري ام را قطع خواهند كرد. من خيلي ناراحت شدم و بر سر دو راهي قرار گرفتم. با خودم گفتم رفيق نيمه راه شدن يا ماندن در شيراز؛ كدام را انتخاب كنم؟ سرانجام ماندن در شيراز و در كنار دوستم را انتخاب كردم. به اين ترتيب فرستادن مقرري قطع شد و بي پول مانديم.
من شروع كردم به نقاشي از چهره هنرپيشه هاي معروف و امين به خاطر خوش زباني و زرنگي در كارهاي تجاري، توانست آنها را در يكي از مغازه هاي شيراز بفروشد و كم كم وضع مالي مان خوب شد. بعد از مدتي به دليل دلتنگي براي خانواده، به تهران برگشتيم و تحصيلاتمان را در تهران ادامه داديم. اما باز هم به مشكل مالي برخورديم و به دليل اينكه مي خواستيم درآمد داشته باشيم، با امين در ساعات بيكاري شروع كرديم به ساختن اشياي كوچك تزييني براي بانوان. او روي زينت آلات فلزي كار مي كرد و من كارهاي چوبي مي ساختم و باز امين آنها را به مغازه ها مي فروخت. با اين ابتكار دوباره وضع مالي ما خوب شد.

به نظر مي رسد نسل شما با غم ها، شادي ها و اميدهايتان، فراز و فرود زيادي داشته ايد، كشورهاي مختلف را با سفرهاي زميني گشته ايد و راه های ناهمواری را پیموده اید. چه نیرویی شما را به اين همه كوشش وا مي داشت؟
به نظر من، وقتي كسي در راهي قدم مي گذارد، بايد تا آن‌جا كه مي تواند جست وجو كند و ببيند تا شناختي كامل از فضاي كار خودش داشته باشد . مخصوصاً هنرمندان بیشتر باید کوشش کنند.

شما در چندمين سال تأسيس دانشكده هنرهاي زيبا وارد آن جا شديد؟
در دومين سال تأسيس. آن زمان كلاس ها در مسجد مروي تشكيل مي شد و ما همان‌جا نقاشي مي كرديم، مردم هم همان جا نماز مي خواندند و اين كنتراست جالبي به فضا مي داد. بعد از يك‌سال به دانشكده فني دانشگاه تهران منتقل شديم. آن‌جا چند اتاق و سالن در اختيار ما گذاشتند تا بعدتر، زماني كه ساختمان هنرهاي زيبا تأسيس شد، دانشكده به آن‌جا منتقل شد.

در آن زمان چه رشته هايي در دانشكده هنرهاي زيبا وجود داشت؟
رشته هاي نقاشي، معماري و مجسمه سازي. البته مجسمه سازي از ابتدا در برنامه بود، ولي به دليل كمبود جا شروع به كار نكرده بود و وقتي به ساختمان دانشكده هنرهاي زيبا منتقل شديم، اين رشته هم راه اندازي شد. بعدها هم رشته هاي موسيقي و نمايش و بعداً رشته گرافيك اضافه شد.

شنيده ايم شما براي اولين بار پيشنهاد ايجاد رشته گرافيك در دانشگاه را داده ايد؛ همين طور است؟
سال ۳۲ كه از آلمان برگشتم، گفتم بايد اين رشته را در دانشگاه داشته باشيم. بعد كه آن‌جا معلم شدم، خيلي جدي تر شروع كردم به پيشنهاد ايجاد اين رشته. علاوه بر آن، رشته طراحي صنعتي را هم پيشنهاد دادم. البته اين پيشنهادها ابتدا خيلي جدي گرفته نشد، چون بيشتر با نقاشي آشنا بودند و با كار گرافيك چندان آشنايي نداشتند.

پس شما به رشته طراحي صنعتي هم علاقه مند هستيد. آيا در اين زمينه كاري هم انجام داده ايد؟
من به هر چيزي كه در آن خلاقيت وهنر باشد علاقه مندم. با مواد فلزي هم كار كرده ام و سعي كرده ام تا آن‌جا كه مي توانم وسايل مورد نيازم را خودم درست كنم.

از گرافيك صحبت كنيم و از كار چاپ رنگي ؛ چطور شد كه در چاپخانه بانك ملي كار چاپ رنگي را شروع كرديد؟
چاپخانه بانك ملي يكي از اولين چاپخانه هاي كامل كشور بود. در آن جا بعد از يكي-دو ماه كار، با شناختي كه از چاپخانه داشتم، فكر كردم چرا اين‌جا كار چاپ رنگي نمي كنند. به همين جهت خيلي كنجكاو شدم و كتاب هايي را كه در اتاق رئيس چاپخانه درباره چاپ رنگي پيدا كرده بودم مطالعه كردم و تمام قسمت هاي انبار را بررسي كردم و توانستم كليه وسايل مربوط به چاپ رنگي را كه از سال ها پيش با نام هاي نادرست در گوشه و كنار انبار خاك مي خوردند، پيدا كنم. بعد شروع به تجربه كردم روي كار چاپ رنگي و مدتي هم با عكاسي سر و كله زدم. با تمام اين گرفتاري ها، در سال ۱۳۲۳ موفق شدم اولين كار چاپ رنگي را انجام بدهم.

پيش از آن در ايران اصلاً چاپ رنگي نداشتيم؟
قبل از آن چاپ تمبر بود كه فكر مي كنم در چاپخانه مجلس انجام مي شد و چاپ رنگيِ ساده بود؛ ولي كاري كه ما در چاپخانه بانك ملي كرديم مثل سيستمي بود كه الان هم استفاده مي شود و كار چهار رنگ بود.

وسايل مورد استفاده در چاپخانه و رنگ ها از كجا آمده بودند؟
وسايل را از آلمان آورده بودند و من چون زبان آلماني مي دانستم، كاتالوگ هاي آلماني را مي توانستم بخوانم. رنگ ها، هم از آلمان مي آمد و هم از كشورهاي ديگر.

آیا مي توان گفت كه اولين بار چاپ چهار رنگ توسط شما در سال ۱۳۲۳ در چاپخانه بانك ملي انجام شد؟
بله، من زودتر شروع كردم و در سال ۱۳۲۳ به ثمر رسيد. در سال ۱۳۲۶ در دانشكده كارم تمام شد و بعد از مدتي چاپخانه را كنار گذاشتم و به كارهاي خودم پرداختم و چاپخانه هم توسط متخصصان آلماني اداره شد. البته كمي پيش از سال ۱۳۲۳ كتاب هاي درسي رنگي شده بودند، ولي در هندوستان چاپ مي شدند، چون آن‌جا سيستم پيشرفته بود.
 

در كارهاي شما نشانه اي ديدم به نام آپادانا كه نشانه كاشانه هنرهاي زيبا (آپادانا) است؛ اين نشانه را چگونه ساختيد؟
آن را طراحي كردم و در ابتدا با گل درست كردم، بعد با گچ قالب گرفتم و به صورت گچي ساختم.
در بخش فني گرافيك تجربه های زیادی داشته ايد و در بخش هنري هم تلاش شما فراوان است، مانند برخي از پوسترهايي كه طراحي كرده ايد؛ از جمله پوستر آپادانا كه امروز هم نو است . در واقع رويكرد خيلي از گرافيست هاي امروزي به نوشته بيش از تصوير است كه اسمش را تايپوگرافي گذاشته اند. كار شما هم از اين جنس است. براي من جالب است كه شما آن زمان چگونه اين كار را انجام داديد.
من از خط به عنوان يك مقوله هنري در گرافيك استفاده كردم و سپس با شابلون آن طرح را درست كردم. آن زمان ايربراش نبود و حتي پيستوله هم نداشتم كه رنگ را بريزم. به ناچار با تلمبه امشي رنگ را پاشيدم.

اين هم خلاقيت شماست كه در نبود ابزار از وسايل موجود استفاده كرده ايد، اما رويكرد شما به نوشته جالب توجه است، مانند تابلويي كه با شعر خيام كار كرده ايد. درباره نوشتار در آثارتان بفرماييد.
من در آلمان كه بودم، يك روز داشتم يك متن فارسي را مي نوشتم و استادم به اين دليل كه من از راست به چپ مي نوشتم تعجب كرد و گفت خط جالبي است و خواهش كرد متني به خط فارسي روي ديوار آتليه بنويسم. من روز بعد شعر « بني آدم اعضاي يكديگرند» را روي ديوار آتليه نوشتم كه مورد توجه و تحسين همه قرار گرفت. همين باعث شد به اين فكر كنم كه مي شود روي خط فارسي هم به عنوان عنصر اصلي تابلو كار كرد. بنابراين شروع كردم روي اين موضوع كار كردن تا اينكه در سال ۱۳۲۹ براي اولين بار نمايشگاهي از كارهاي چاپي برگزار كردم. در آن‌جا توجه جوان ها خيلي به خط جلب شد و كم كم شروع كردند روي خط فارسي كار كردن، كه خط فارسي آمد روي تابلو و آقاي تناولي آن را آورد روي حجم. از سال ۲۹ به بعد خط فارسي شروع كرد به تبديل شدن به يك هنر مستقل. در واقع بعد از آن نمايشگاه، همه به اين فكر افتادند كه از خط فارسي هم مي شود به عنوان عنصر اصلي تابلو استفاده كرد. بعدها از خط نستعليق هم استفاده كردند؛ حتي روي چوب كار كردند و يا استفاده هاي ديگر...

و به نظر مي آيد كه توجه ويژه داريد از خط در قالب هميشگي خودش استفاده نكنيد. با نوشته ها، بازي هاي بصري داريد و سعي مي كنيد در نوشتار، آشنايي زدايي كنيد. از فونت هاي معمول و اقلام خوش‌نويسي استفاده نمي كنيد ، نوشته ها را با طراحي و ساختار و چينش ويژه خودتان در آثارتان به كارمي گيريد. در اين باره توضيح مي فرماييد؟
من اصولاً در هيچ كاري از تقليد خوشم نمي آيد و هميشه خواسته ام كارم مخصوص خودم باشد. يعني آزادي داشته باشم كه اين خط را هر طور خواستم بازي دهم و به هيچ‌كدام از كارهاي شناخته شده خوش‌نويسي شبيه نباشد و خاص خودش باشد.

در اين كارها حتماً به رابطه فرم ومحتوا و موضوع توجه داشته ايد.
بله، دقيقاً سعي شده در عين نوآوري، بيانگر خود موضوع هم باشد.

من پيش تر فكر مي كردم كه چون شما و هم‌نسلانتان فارغ التحصيل رشته نقاشي هستيد، به نقاشي دل‌سپردگي داريد، ولي حالا مي بينم كه دل‌بستگي شما به تصوير- به معني عام- است و علاوه بر انواع تصوير به نوشته هم توجهی تصویری داريد. در مقام گرافيست نوشته را چگونه مي بينيد و چه فرم هايي را در نوشته مي بينيد و كشف مي كنيد ؟
من هميشه فكر مي كردم كه خط در حالت عادي ارزش گرافيكي زيادي ندارد و بايد با اين خط بازي كرد تا بيننده را به جست و جو وا دارد. علاوه بر آن، خط فارسي خطي است كه مي شود آن را به انواع و اقسام فرم ها درآورد كه خوانده هم بشود، ولي متفاوت باشد. بايد در كارهايي كه با خط مي شود، آزادي به وجود بيايد. بايد طوري باشد كه بيننده سرگرم شود و در آن جست و جو كند و به هنرمند آزادي بدهد تا بتواند خلاقيت خود را نشان بدهد.

خود نوشته ها را مي توان تصاويري انتزاعي، نمادين و قراردادي دانست بين افراد باسواد و البته با زیبایی های کامل در هر کدام از قلم هاي مختلف. چه چيزي هنرمند را وادار مي كند كه از اين همه فرم كمال يافته راضی نشود و كار ديگري بكند؟
نوآوري همان‌طور كه در نقاشي هست در خط هم مي تواند باشد كه هنرمند آن مؤلفه هاي اصيل را بگيرد و روي آن كار كند و برداشت تازه و خلاقانه اي را نشان دهد.

شما در حیطه گرافیک، چه كارهاي ديگري انجام داده ايد؟
طراحي چك و بليت، آرم، اوراق بهادار، اسكناس، تصويرگري براي داستان هاي كتاب هاي كودكان و بزرگسالان، نقاشي براي فرآورده هاي تجاري و صنعتي. طراحي تمبر هم انجام داده ام و در يكي از مسابقات بين المللي، كارهاي تمبر من برنده و در دنيا منتشر شد.

شما با تالبرگ، سروري و ديگر گرافيست ها هم كار مي كرديد؟
من چون استقلال در كار را دوست داشتم، پيشنهادهاي آنها را قبول نكردم و ترجيح دادم خودم كار كنم.

طبق تقسيم بندي و نسل بندي، آنها را نسل اول مي گويند؛ نظر شما چيست؟
گرافيكي كه آنها كار مي كردند سنگين و قديمي بود و كار گرافيكي جديد انجام نمي دادند، اما من كارهاي گرافيكي جديد و مختلف از جمله چك، اسكناس، اوراق بهادار و غيره را هم انجام مي دادم.

بسياري از كارهاي شما از نظر تكنيك و نوع كار ، متنوع و متفاوت اند . مي توان گفت كه با بيشتر تكنيك هاي نقاشي، گرافيك وتصوير سازي كار و تجربه كرده ايد. اين گستره وسيع تجربه را چگونه تعريف مي كنيد ؟
چون هنر يك مقوله محدود نيست و پايان ناپذير است. آن‌قدر گسترده است كه اگر بخواهيم آن را ناديده بگيريم، اثرمان محدود مي شود. من در هر دوره اي روي يك زمينه كار و جست و جو كرده ام. مثلاً يك دوره رنگ هاي ملايم و لطيف كار كرده ام، يك دوره اي روي تكنيك هاي خشن، گاهي هم تكنيك هاي نرم و لطيف. هنرمند بايد براي هر سوژه اي از تكنيك مناسب آن استفاده كند. متأسفانه هنرمندان جوان امروزه زياد به تكنيك ها و مواد مورد استفاده شان توجه ندارند و به ماندگاري آثارشان فكر نمي كنند.

از سفرهايتان به گرگان و دشت در روزگار سپري شده و آشنايي تان با نمدهاي آن جا و كتابي كه در اين باره كار كرده ايد بگوييد.
زماني كه در گرگان و شهرهاي اطرافش مي گشتم، با مردم آن جا آشنا شدم و هنر نمد مرا جذب كرد، چون واقعاً يك هنر خلاقانه بود؛ برنامه ريزي و طرح از پيش تعيين شده اي نداشت و شبيه نقاشي بود. در نتيجه تصميم گرفتم در اين زمينه كار كنم. سال ۵۱ به عنوان معلم، براي طرح مطالعه دانشكده اين طرح را پيشنهاد كردم. ۴ سال به گرگان مي رفتم و در جاهاي مختلف، مثل كوهستان و دشت و جلگه در زمينه نمدها كار مي كردم. تمام كارهايش را خودم انجام مي دادم. عكس مي گرفتم و اطلاعات لازم را جمع‌آوري مي كردم. اسلايد و عكس تهيه و پژوهش هاي لازم انجام شد. در نهايت نتيجه مطالعات را به صورت كتابي درباره نمدهاي گرگان و دشت درآوردم. اما در آن زمان با وجود استقبال دانشگاه، به دليل كمبود بودجه چاپش نكردند. حتي يك‌بار تا مرحله چاپ رفت، بخشي از آن هم چاپ شد، اما به دليل مسائل فني و بودجه متوقف شد. در مدت چهار ساله بعد از انقلاب اين كتاب گم شده بود، اما در حال حاضر فرهنگستان هنر اقدام به چاپ آن كرده و در حال كار روي آن است.

نقوش اساسي و پايه اي گرافيك بومي خيلي مهجور مانده؛ مانند نقوش گبه، گليم، نمد، جاجيم و... نظر شما چيست؟
اگر به اين مسائل توجه شود، تحول عظيمي در كار گرافيك به وجود مي آيد. متأسفانه توجه دانشجويان رشته هنر امروزه بيشتر به غرب است و به هنر سنتي و ملي توجه نمي كنند و كارهايشان بيشتر سطحي است. حتي به ماندگاري آثارشان بي توجه اند.

به نظر شما، پرداختن به هويت ملي و فرهنگي در كارهاي گرافيكي ما چگونه ميسر مي شود؟
مطالعه روي نقوش قديمي و نوشته ها و تصاويري كه با چاپ سنگي كار مي شده، همه مي توانند مقدار زيادي کارهای دانشجويان هنر را پر بار کنند.

باز برگرديم به تلاش هاي گذشته شما ؛ نگارخانه يا كاشانه هنرهاي زيباي آپادانا چگونه پا گرفت؟
در آن زمان متأسفانه در تهران گالري وجود نداشت و ما آرزو داشتيم جاي مناسبي براي نمايش آثارمان داشته باشيم تا بتوانيم از نظرات بينندگان استفاده كنيم. در نتيجه با دوستانم، كاظمي و آجوداني، به فكر ايجاد يك گالري افتاديم. قرار شد هر ماه هر يك از ما مبلغي از حقوقمان را كنار بگذاريم تا بتوانيم هزينه اجاره و اداره محل را بپردازيم. تا اينكه در نبش شرقي تقاطع خيابان انقلاب و بهار محلي را پيدا و اجاره كرديم و با سرعت آن را به صورت تشكيلات منظمي براي برپايي نمايشگاه، گردهمايي هنرمندان و فعاليت هاي هنري ديگر آماده كرديم. نامش را آپادانا، كاشانه هنرهاي زيبا گذاشتيم و من آرم و پوستر آن را طراحي كردم. آپادانا به مركز تجمع هنرمندان تبديل شد. همه روزه عده اي از هنرمندان آن‌جا دور هم جمع مي شدند و درباره مسائل هنري با هم بحث و گفت و گو مي كردند. هفته اي يكي-دو شب هم نمايش فيلم هاي هنري يا سخنراني توأم با نمايش اسلايد داشتيم. ما عده اي عضو داشتيم كه هر ماهه مبلغي را به عنوان حق عضويت مي پرداختند. هفته اي يك بار هم مهماني هنرمندانه ترتيب مي داديم و از راه فروش بليت آن درآمدي به دست مي آورديم. در اين مهماني ها فقط هنرمندان و خانواده هايشان و همچنين افرادي كه صلاحيت اخلاقي آنان مورد تأييد بود شركت داشتند. معمولاً پس از ديد و بازديدهاي اوليه، مهماني به صورت مجلس گفت و گوهاي هنري درمي آمد و دوستان هنرمند مهمانان را دور خود جمع مي كردند و درباره تابلوهايي كه به ديوارها آويخته بود به بحث و نقد مي پرداختند. در آپادانا ما كلاس هاي نقاشي هم برگزار مي كرديم. در واقع ايجاد اين گالري و بحث ها و كارهاي ارائه شده در آن، از جمله كارهاي مدرن مثل تابلوهاي سبك كوبيسم ضياء پور، به پيشرفت هنر در اين كشور بسيار كمك كرد. با تمام مشكلاتي كه داشتيم، خيلي ها را با هنر آشنا و هنر پيشرو را در آن زمان به مردم معرفي كرديم.

و علت تعطيلي آپادانا؟
يكي از دوستان ما به نام دكتر رضا جرجاني كه در دانشگاه تبريز ادبيات فارسي تدريس مي كرد، روي مباحث جديد هنري كار مطالعاتي انجام داده بود و قرار شد در آپادانا آن را به صورت سخنراني به گوش علاقه مندان برساند. در حالي كه سالن پر بود، سخنراني آغاز شد. موضوع سخنراني درباره هنرمندان بود. او پس از بيان مقدمه اي به اين نكته رسيد كه بيشتر هنرمندان پس از پايان كارشان از اثري كه آفريده اند راضي نيستند و اثر خود را به نحوي از بين مي برند، زيرا هميشه بين تفكر و توان‌ آنان فاصله زيادي است. در اين موقع، اين شعر از خيام را خواند: «جامي است كه عقل آفرين مي زندش- صد بوسه ز مهر بر جبين مي زندش/ اين كوزه گر دهر چنين جام لطيف- مي سازد و باز بر زمين مي زندش». شعر به پايان رسيد. از ليوان آبي كه در مقابلش بود، جرعه اي نوشيد. ناگهان ليوان از دستش به زمين افتاد و او نيز روي زمين غلتيد و جان به جان آفرين تسليم كرد. بعد از چند روز تعطيلي به مناسبت مراسم سوگواري، دوباره آپادانا را براي مدت كوتاهي باز كرديم، ولي هيچ‌كدام از ما طاقت ادامه كار در آپادانا و ماندن در آن فضا را نداشتيم. از هم جدا شديم به اميد روزي كه دوباره گردهم بياييم، اما متأسفانه هر يك از دوستان به دنبال سرنوشت ديگري رفتند. آپادانا به ظاهر تعطيل شد، اما نام آن به صورت نقطه عطفي در تاريخ هنر معاصر ايران بر جا ماند.

استاد جوادي پور، صحبت هاي شيرينتان به قول سهراب، مثل يك تكه چمن روشن بود . اميد سرسبزي و روشني تان را داريم و اگر گفته اي ديگر نيست، اين بحث را به پايان برسانيم.
من هم براي شما آرزوي سلامتي دارم. ممنونم

جمعه ۶ مهر ۱۳۸۶
۲۱:۱۵:۰۹
  منبع: http://www.rangmagazine.com/?type=dynamic&lang=1&id=1024